درباره کتاب بازی و خلاقیت

یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های بسیاری از والدین در زمانۀ کنونی، تربیت فرزندانی خلاق و باهوش است؛ فرزندانی که هوش سرشاری داشته باشند و بتوانند مدارج عالی تحصیلی را به بهترین شکل ممکن طی کنند.

در چند دهۀ اخیر، نظام‌های آموزشی به‌منظور ارتقای توانایی‌های شناختی و به‌ویژه خلاقیت، تلاش زیادی کرده‌اند. با وجود تغییرات چشمگیر در دروس فعلی مدارس و فراهم بودن امکانات آموزشی و دردسترس‌بودن انواع فناوری‌ها برای افزایش هوش و خلاقیت کودکان، هنوز والدین نمی‌دانند چگونه می‌توانند فرزندانی خلاق تربیت کنند، خلاقیت را از چه سنی می‌توانند پرورش دهند، آیا خلاقیت با هوش کودک مرتبط است؟ خلاقیت کودکان را با چه روش‌هایی می‌توان تقویت کرد.

از جدیدترین، جامع‌ترین و کارآمدترین روش‌های ایجاد و افزایش خلاقیت در افراد مختلف از جمله در دانش‌آموزان می‌توان به کمک گرفتن از بازی در آموزش اشاره کرد. در این کتاب سعی داریم کارایی این روش در افزایش خلاقیت را مورد بررسی قرار دهیم.

بخشی از کتاب بازی و خلاقیت

«نظریه تداعی‌گرایی

تداعی‌گرایی به‌عنوان مکتب مسلط روان‌شناسی قرن نوزدهم آمریکا و انگلستان که ریشه در افکار و عقاید «جان لاک»، دارد اذعان می‌کند ایده‌های جدید از ایده‌های قدیم و به‌وسیله آزمون‌وخطا حاصل می‌شوند. به‌عبارت‌دیگر وقتی که ایده‌ای خاص در ذهن ظاهر شود ایدۀ مرتبط نیز بلافاصله در ذهن متداعی می‌گردد. هر قدر این دو ایده بیشتر، تازه‌تر و واضح‌تر به هم مرتبط باشند احتمال همراه شدن آن‌ها بیشتر خواهد بود.

بنابراین، سه اصل مهم فراوانی، تازگی و وضوح در نظریۀ تداعی‌گرایی مهم هستند. ایده‌های تازه در واقع ترکیبی از ایده‌های قدیم هستند که از نو سازماندهی شده‌اند. تفکر خلاق نیز چیزی جز برقراری ارتباطات ذهنی نیست و هرچه انسان قادر به تداعی بیشتری باشد خلاقیت بیشتری خواهد داشت (رمضانی، ۱۳۸۸).

نظریه رفتارگرایی

اساس نظریات مکتب رفتارگرایی نیز نشئت‌گرفته از تداعی‌گرایی است. «اسکینر» و سایر رفتارگراها از جمله «وودمن» (۱۹۹۳) رفتار خلاق را عبارت از رفتاری می‌دانند که از طریق تقویت‌های محیطی فراگرفته شده است.

رفتارگرایان برای فرد در تولید، خلاق حداقل نقش را قائل‌اند. آن‌ها معتقدند که محصول خلاق معمولاً از راه تغییرات تصادفی به دست می‌آید که به‌خاطر پیامدهای مثبتشان انتخاب می‌گردند هر چند ممکن است گاهی تداعی، منشأ ایده‌های تازه باشد یا گاهی بتواند جزئی از مرحلۀ ایده‌یابی باشد، اما نمی‌توان گفت تفکر خلاق از تداعی نشئت می‌گیرد. چنان‌که بسیاری از مواقع، تفکر خلاق بدون هیچ‌گونه تداعی شکل می‌گیرد.

همچنین تفاوت افراد با تجربه‌های مشابه، چنان که یکی از این تجربه استفاده کرده و به نتیجه خلاقی دست می‌یابد و دیگری هرگز موفق نمی‌شود نیز از موارد نقض این نظریه است (راد بخش ۱۳۹۱). نکتۀ دیگر تأکید زیادی است که رفتارگرایان بر نقش محیط در تحقق خلاقیت کودکان دارند. در اهمیت نقش محیط در فعلیت یافتن توانایی‌ها و استعداد خلاق کودکان شکی نیست؛ اما این بدان معنی نیست که می‌توان نقش عوامل فردی و ژنتیکی را کاملاً نادیده گرفت. حتی اگر محیط عامل اصلی رشد خلاقیت باشد، باز باید به زمینه‌های بالقوه که در افراد وجود دارد توجه شود میرکمالی و خورشیدی (۱۳۸۷).»