بهداشت

بهداشت به فارسی افغانستان «صحت» یا نظافت علم و هنر پیشگیری از بیماریها، طولانی کردن عمر و بالا بردن سلامتی به‌وسیلهٔ کوشش‌های اجتماعی است. بر همین اساس، برای بهداشت فردی، عمومی، روانی و غذایی تعریف‌هایی وجود دارد.

پیشینهٔ بهداشت

بیماریها تا حدود ۳۹۰۰ سال قبل از مسیح، صرفاً بلای آسمانی به‌شمار می‌آمدند و کسی به درمان و رسیدگی به حال بیماران اقدام نمی‌کرد.

با این وجود، مردم دوران پیشاتاریخ با توجه به تجربیات و نیز، اعتقادات مذهبی یا خرافی خود، به گونه‌ای از بیمار شدن جلوگیری می‌کردند.

در روم باستان، بهداشت به عنوان نماد سلامتی شناخته می‌شد. به همین منظور، حمام‌های عمومی متعددی در شهرهای مختلف ساخته می‌شدند، علاوه بر استحمام که تا حدودی مفهوم پاکیزگی داشت، ماساژ و کرم‌های معطر نیز مورد استفاده قرار می‌گرفتند. منشأ کلمهٔ بهداشت نیز به همان دوره، و به الههٔ سلامتی و پاکیزگی، هیجیا (به یونانی: Ὑγιεία)، دختر اسقلبیوس بازمی‌گردد.

در ابتدای قرون وسطی، استحمام به عنوان پاک‌کنندهٔ روح، در میان بسیاری از مردم متداول شد. ولی به مرور زمان و با گسترش اعتقادات خرافاتی مبنی بر این که آب موجب بازشدن منافذ پوست و ورود بیماری‌ها به بدن می‌شود، استحمام از رواج افتاد؛ و حمام‌های عمومی منبعی برای ابتلا به بیماری‌ها شناخته شد.

دانلود کتاب واژه نامه بهداشت و حفاظت پرتویی | Pdf

در مقابل، چرک بدن لایهٔ محافظی در برابر بیماری‌ها پنداشته شد. به‌علاوه، توالتها در مکان عمومی و در ملأعام قرار داشتند (حتی در قلعهٔ پادشاهان)، و فضولات در کوچه‌ها منظره‌ای طبیعی شناخته می‌شد. دست‌ها و صورت تنها بخش‌هایی از بدن که در این دوره به‌طور منظم شست‌وشو می‌شدند. به این ترتیب، برای پوشاندن بوی بد بدن تنها از انواع عطر استفاده می‌شد.

این وضع در دوران رنسانس به علت شیوع بیماری‌هایی خطرناک، چون سیفیلیس و طاعون بدتر شد. مردم برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری‌ها، استفاده از آب را به حداقل رسانیدند، و برای شست‌وشو تنها از پارچه‌هایی خشک استفاده می‌کردند.

در دورهٔ پادشاهی لویی شانزدهم، استفاده از آب، دوباره و به تدریج متداول شد. توالت و دست‌شویی‌ها به اتاق‌هایی جداگانه منتقل شد و استحمام به دور از چشم دیگران انجام گرفت. داشتن حمام در خانه رواج یافت؛ هرچند هدف از آن‌ها در درجهٔ اول استراحت بود، و نه شست‌وشو.

در قرن نوزدهم، استحمام لازمهٔ رعایت بهداشت فردی شد و شستن دست و صورت با صابون در میان اغلب مردم رواج یافت. در اواخر قرن نوزدهم، اکثر ساختمان‌ها در اروپا دارای حمام و دست‌شویی بودند. ایجاد شبکه‌های فاضلاب زیرزمینی و تصفیه‌خانه نیز در قرن بیستم موجب ارتقای سطح بهداشت عمومی در شهرها شد. به علاوه، سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۴۶، به منظور هماهنگی و ارتقای وضعیت بهداشت عمومی در سطح جهان تأسیس یافت.

دانلود کتاب واژه نامه بهداشت و حفاظت پرتویی | Pdf

سطوح بهداشت

بر اساس تقسیم‌بندی سازمان جهانی بهداشت، بهداشت بر سه سطح استوار است: پیشگیری سطح اول، سطح دوم و سطح سوم.

پیشگیری سطح اول

این مرحله عبارت است از مجموعهٔ اقداماتی که برای جلوگیری از بروز بیماری انجام می‌شود. این اقدامات موجب بالا رفتن میزان قدرت جسمی و روانی افراد جامعه و سالم‌تر شدن محیط زندگی می‌شود؛ و خود به دو مرحله تقسیم می‌شود:

ارتقای بهداشت

شامل آموزش همگانی بهداشت، بهبود رژیم غذایی بر اساس گروه‌های سنی، فراهم آوردن شرایط مناسب مسکن، کار، و تأمین تفریحات سالم می‌شود.

حفاظت ویژه در مقابل وقایع بهداشتی و بیماری‌ها

شامل روش‌هایی اختصاصی است که از بروز برخی بیماری‌ها جلوگیری می‌کند؛ همچون تزریق واکسن برای پیشگیری از ابتلا به سرخک، کزاز، سیاه‌سرفه، فلج اطفال و…، سمپاشی برای مبارزه با پشهٔ مالاریا، استفاده از کپسول ویتامین A برای جلوگیری از ابتلا به شبکوری، کم کردن گردوغبار در معادن برای پیشگیری از بیماری‌های ریوی نزد کارگران، و مبارزه با آلودگی هوا و استعمال دخانیات برای پیشگیری از سرطان ریه.

پیشگیری سطح دوم

این مرحله شامل تشخیص به موقع بیماری و درمان مناسب و به سرعت است. این اقدامات برای جلوگیری از سیر بیماری به طرف مراحل پیشرفته، به وجود آمدن نقص و ناتوانی و سرایت بیماری به افراد سالم ضرورت دارد.

پیشگیری سطح سوم

در این مرحله، هدف متوقف کردن سیر بیماری و جلوگیری از ناتوانی کامل یا مرگ است. فیزیوتراپی برای برگرداندن حرکت به یک عضو عارضه‌دیده، نمونه‌ای از این اعمال است. عمل‌های جراحی، استفاده از عینک، سمعک و ورزش‌های مخصوص، مثال‌هایی دیگر از اقداماتی هستند که برای بازگرداندن قسمتی از توانایی‌های از دست رفته یا جلوگیری از ناتوانایی بیش‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

دانلود کتاب واژه نامه بهداشت و حفاظت پرتویی | Pdf

بهداشت عمومی(Public Health)

بهداشت عمومی علم و هنر پیشگیری از بیماری‌ها و ارتقای سلامت و افزایش طول عمر بشر با استفاده از اقدامات سازماندهی شده مردمی و سازمان‌های دولتی و خصوصی است که براساس آموزه‌های دینی بر آن توجه و تأکید فراوانی شده‌است. بسیاری از نکات بهداشتی که نقش بسزایی در سلامتی انسان دارند، در تعالیم دین مبین اسلام تحت عنوان واجب یا مستحب بیان شده‌است که به عنوان نمونه می‌توان به شرایط صحیح بودن نماز، از جمله به طهارت بدن و لباس اشاره کرد که همه این موارد در جایگاه خود تأثیر به سزایی در سلامت فرد و در وسعت بیشتر در سلامت جامعه دارد.

«بهداشت عمومی» مترادف عبارت «سلامت عمومی» می‌باشد و سلامت به معنای تأمین رفاه کامل جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی که معنای آن تنها به نبودن بیماری و نقص عضو، محدود نشده بلکه شامل محورهای جسم، روان و جامعه می‌باشد؛ لذا هرگونه نقص و آسیبی که به هریک از این محورهای وارد شود، تعادل فرد را برهم زده و منجر به نبود سلامت در فرد و جامعه می‌شود.

تمامی شاخه‌های بهداشت در اصل از گروه منشعب می‌شوند شامل: بهداشت محیط، بهداشت حرفه ای، بهداشت مدارس، بهداشت تغذیه، بهداشت مواد غذایی، بهداشت فردی، بهداشت دهان و دندان، بهداشت مادر و کودک پیشگیری از بیماری‌ها، بهداشت خانواده، بهداشت سالمندان و … نگاه ابعادی بهداشت عمومی به سلامت فرد و جامعه بهداشت عمومی به فرد در جامعه، نگاه می‌کند و به صورت ابعادی به سلامت فرد توجه دارد. تأثیر سلامت جسم بر سلامت روان و تأثیر سلامت روان بر سلامت جسم و نقش سلامت فرد بر سلامت جامعه و نقش سلامت جامعه بر سلامت فرد کند.

بهداشت فردی

بهداشت فردی متشکل از روش‌ها و اصولی جهت پیشگیری از بروز انواع بیماری‌ها و پاکیزه نگه‌داشتن اعضای بدن است. ساده‌ترین کارها مانند شستشوی دست‌ها یا کل بدن، پاکیزگی مو و ناخن و رعایت اصول پاکیزگی لباس و پوشش‌های فردی می‌تواند سلامت یک فرد را تا حدود بسیار زیادی تأمین کند.

بهداشت فردی پایهٔ اصلی سلامت فرد و در نهایت یک جامعه را تشکیل می‌دهد. با رعایت چندین نکتهٔ ساده و روزمره در زندگی فرد، امنیت بالایی برای وی حاصل می‌شود که نتیجهٔ آن پیشگیری بهتر از درمان خواهد بود.

دانلود کتاب واژه نامه بهداشت و حفاظت پرتویی | Pdf

بهداشت غذایی

بهداشت مواد غذایی شاخه‌ای از علم بهداشت عمومی است با هدف بهداشت غذایی پیشگیری از آلودگی غذایی، گسترش بیماری‌ها، و جلوگیری از مسمومیت غذایی است. قوانین بهداشتی غذایی راه‌های امنی را برای آماده کردن و نگهداری مناسب مواد غذایی، و خوردن درست غذا ذکر می‌کنند.

بهداشت حرفه‌ای

بهداشت حرفه‌ای شاخه‌ای از علم بهداشت است که با شناسایی، ارزشیابی و کنترل عوامل زیان‌آور در محیط کار از بروز بیماری‌ها و عوارضی که ممکن است توسط عوامل زیان‌آور فیزیکی، شیمیایی، بیولوژ یکی، ارگونومیکی به وجود آید، جلوگیری می‌کند.

دانلود کتاب واژه نامه بهداشت و حفاظت پرتویی | Pdf

بررسی اجمالی بهداشت خانه

بهداشت خانه به اقدامات بهداشتی مربوط می شود که از شیوع بیماری در خانه و سایر محیط های روزمره مانند محیط های اجتماعی، حمل و نقل عمومی، محل کار، مکان های عمومی و غیره جلوگیری یا به حداقل می رساند.

رعایت بهداشت در محیط های مختلف نقش مهمی در پیشگیری از شیوع بیماری های عفونی دارد. این شامل رویه‌هایی است که در موقعیت‌های مختلف خانگی مانند بهداشت دست، بهداشت تنفسی، بهداشت آب و غذا، بهداشت عمومی خانه (بهداشت مکان‌ها و سطوح محیطی)، مراقبت از حیوانات اهلی و مراقبت‌های بهداشتی در منزل (مراقبت از کسانی که در معرض خطر بیشتری برای عفونت هستند).

در حال حاضر، این مؤلفه‌های بهداشت به عنوان موضوعات جداگانه در نظر گرفته می‌شوند، اگرچه بر اساس همان اصول میکروبیولوژیکی زیربنایی هستند. جلوگیری از گسترش بیماری ها به معنای شکستن زنجیره انتقال عفونت است. به عبارت ساده، اگر زنجیره عفونت شکسته شود، عفونت نمی تواند گسترش یابد. در پاسخ به نیاز به کدهای موثر بهداشتی در محیط‌های خانه و زندگی روزمره، انجمن علمی بین‌المللی بهداشت خانه یک رویکرد مبتنی بر ریسک را بر اساس نقطه کنترل بحرانی تجزیه و تحلیل خطر (HACCP) ایجاد کرده است که به آن “بهداشت هدفمند” نیز گفته می‌شود. بهداشت هدفمند مبتنی بر شناسایی مسیرهای انتشار پاتوژن در خانه و معرفی اقدامات بهداشتی در مواقع بحرانی برای شکستن زنجیره عفونت است.

منابع اصلی عفونت در خانه افراد (که ناقل هستند یا آلوده هستند)، غذاها (به ویژه غذاهای خام) و آب و حیوانات خانگی و حیوانات اهلی هستند. مکان‌هایی که آب راکد را انباشته می‌کنند – مانند سینک‌ها، توالت‌ها، لوله‌های زباله، ابزار تمیز کردن، پارچه‌های صورت و غیره به آسانی از رشد میکروبی حمایت می‌کنند و می‌توانند به مخازن ثانویه عفونت تبدیل شوند، اگرچه گونه‌ها عمدتاً آن‌هایی هستند که گروه‌های “در معرض خطر” را تهدید می‌کنند. پاتوژن‌ها (باکتری‌های بالقوه عفونی، ویروس‌ها و غیره – که در اصطلاح عامیانه «میکروب» نامیده می‌شود) به طور مداوم از طریق غشاهای مخاطی، مدفوع، استفراغ، پوسته‌های پوستی و غیره از این منابع دفع می‌شوند. بنابراین، وقتی شرایط ترکیب می‌شوند، افراد مستقیماً یا از طریق غذا در معرض این منابع قرار می‌گیرند. یا آب، و می تواند عفونت ایجاد کند.

«بزرگراه‌های» اصلی برای انتشار عوامل بیماری‌زا در خانه، دست‌ها، سطوح تماس دست و مواد غذایی و پارچه‌ها و ظروف تمیزکننده (مانند راه انتقال مدفوعی-دهانی) است. عوامل بیماری زا همچنین می توانند از طریق لباس و ملحفه های خانگی مانند حوله پخش شوند. به عنوان مثال، وسایل برقی مانند توالت و حوضچه برای برخورد ایمن با زباله‌های انسانی اختراع شده‌اند، اما همچنان خطراتی در ارتباط با آنها وجود دارد. دفع ایمن زباله های انسانی یک نیاز اساسی است. بهداشت ضعیف یکی از دلایل اصلی بیماری اسهال در جوامع کم درآمد است. ویروس های تنفسی و هاگ های قارچی از طریق هوا پخش می شوند.

بهداشت خوب خانه به معنای درگیر شدن در اقدامات بهداشتی در نقاط بحرانی برای شکستن زنجیره عفونت است. زیرا “دوز عفونی” برای برخی از پاتوژن ها می تواند بسیار ناچیز باشد (10-100 واحد زنده یا حتی کمتر برای برخی ویروس ها)، و عفونت می تواند از انتقال مستقیم عوامل بیماری زا از سطوح از طریق دست یا غذا به دهان، مخاط بینی یا چشم، روش های “تمیز کردن بهداشتی” باید برای حذف عوامل بیماری زا از سطوح بحرانی کافی باشد.

نظافت بهداشتی را می توان از طریق موارد زیر انجام داد:

حذف مکانیکی (یعنی تمیز کردن) با استفاده از صابون یا مواد شوینده. برای اینکه به عنوان یک اقدام بهداشتی موثر باشد، این فرآیند باید با شستشوی کامل زیر آب جاری برای حذف عوامل بیماری زا از سطح انجام شود.
استفاده از فرآیند یا محصولی که پاتوژن ها را در محل غیرفعال می کند. کشتن پاتوژن با استفاده از یک محصول “میکرو بیوسیدال”، به عنوان مثال، یک محصول ضد عفونی کننده یا ضد باکتری به دست می آید. ضدعفونی کننده دست بدون آب؛ یا با اعمال گرما
در برخی موارد از حذف ترکیبی پاتوژن با کشتن استفاده می شود، به عنوان مثال، شستن لباس و ملحفه های خانگی مانند حوله و ملحفه

شستن دستها

این بخش گزیده ای از شستن دست است.
شستن دست ها (یا شستن دست) که به عنوان بهداشت دست نیز شناخته می شود، عمل تمیز کردن دست ها با صابون یا شستشوی دست و آب برای از بین بردن ویروس ها، باکتری ها، میکروارگانیسم ها، کثیفی ها، چربی ها، یا سایر مواد مضر و ناخواسته چسبیده به دست ها است. خشک کردن دست‌های شسته شده بخشی از فرآیند است زیرا دست‌های مرطوب و مرطوب راحت‌تر دوباره آلوده می‌شوند.اگر آب و صابون در دسترس نباشد، می‌توان از ضدعفونی‌کننده دستی که حداقل 60 درصد (v/v) الکل در آب دارد، استفاده کرد، مگر اینکه دست‌ها به‌شدت کثیف یا چرب باشند. بهداشت دست برای جلوگیری از گسترش بیماری های عفونی در خانه و محیط های زندگی روزمره نقش اساسی دارد.

سازمان بهداشت جهانی (WHO) شستن دست‌ها را برای حداقل 20 ثانیه قبل و بعد از فعالیت‌های خاص توصیه می‌کند. این موارد شامل پنج زمان حیاتی در طول روز است که شستن دست‌ها با صابون برای کاهش انتقال بیماری از طریق مدفوع مهم است: بعد از استفاده از توالت (برای دفع ادرار، مدفوع، بهداشت قاعدگی)، بعد از تمیز کردن کف بدن کودک (تعویض پوشک)، قبل از غذا دادن به کودک، قبل از غذا خوردن و قبل/بعد از تهیه غذا یا دست زدن به خام

20misham.com